ความผูกพันที่มีมาอย่างยาวนานนับศตวรรษ ระหว่างคนกับช้าง ดั่งเป็นส่วนหนึ่งที่ต่างพึ่งพาต่อกันคล้ายราวกับสมาชิกที่อยู่ในครอบครัว ความสำคัญอันยิ่งใหญ่ถึงกับเป็นการยอมรับพร้อมให้เป็นสัตว์ประจำชาติ และได้ช่วยดำรงไว้ถึงความเป็นชาติ และเป็นส่วนหนึ่งในการร่วมพัฒนาอุตสาหกรรมป่าไม้มาจนเกือบถึงปัจจุบัน
ความลงตัวนั้นเกิดมาจากการเริ่มต้นที่ถูกต้อง และดำเนินต่อไปตามทิศทางด้วยการปรับตัว โดยก่อตั้งในปี พุทธศักราช 2512 มาจนจนถึงปี 2521 ศ.ดร.อำนวย คอวนิช อดีตผู้อำนวยการองค์การอุสาหกรรมป่าไม้ (อ.อ.ป.)
ซึ่งในขณะนั้นได้ดำรงตำแหน่งหัวหน้ากองทำไม้ภาคเหนือ และได้จัดตั้งศูนย์ฝึกลูกช้างไว้ ต่อมาจึงมีการปรับเปลี่ยนไปตามโอกาสเหมาะสม และด้วยพระเมตตาของสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ได้เสด็จเยี่ยมช้างในพระอุปถัมภ์ฯ ช้างพังพระธิดา และช้างพังวนาลี ในวันที่ 13 มกราคม 2545 โดยผู้อำนวยการองค์การอุตสาหกรรมป่าไม้ได้กราบทูลถวายรายงานความตั้งใจที่จะยกฐานะศูนย์อนุรักษ์ช้างไทยขึ้นเป็นสถาบันคชบาลแห่งชาติ ซึ่งต่อมาก็ทรงมีพระกรุณาโปรดเกล้าฯ รับสถาบันคชบาลไว้ในพระอุปถัมภ์ ซึ่งนับว่าเป็นสิริมงคลและเป็นมิ่งขวัญต่อการพัฒนาสถาบันคชบาลแห่งชาติในพระอุปถัมภ์ให้มีคุณเอนกอนันต์ต่อไป
ย้อนในอดีต..มีการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญเริ่มขึ้นเมื่อภารกิจหลักขององค์การอุตสาหกรรมป่าไม้ที่ต้องใช้สัตว์ขนาดใหญ่ อันมีทักษะที่ถูกฝึกขึ้นมาโดยเฉพาะ ต้องหมดหน้าที่ไปตามพระราชกำหนดยกเลิกสัมปทานป่าไม้ทั่วประเทศในปี 2532 นั้นไปด้วย ความเหมาะสมที่ถูกกำหนดขึ้นใหม่ในรูปแบบการอนุรักษ์จากการรวบรวมช้างตามแต่ละเขตพื้นที่ให้มีสวัสดิภาพตามที่ควรจะเป็น ให้เข้ามาอยู่ในพื้นที่ใหม่ เป็นการจัดตั้งให้เป็นศูนย์อนุรักษ์ช้างไทยแทนพันธกิจของศูนย์ฝึกลูกช้างอันมีมาแต่เดิมเพื่อเป็นการสืบสานร่วมอนุรักษ์ศิลปะอันเป็นเอกลักษณ์รูปแบบเฉพาะที่มีอยู่ในภูมิภาคนี้ในการทำอุตสาหกรรมไม้ด้วยช้างไว้ และยังเป็นแหล่งรวบรวมความรู้รวมถึงข้อมูลต่างๆเกี่ยวกับช้างต่อเชื่อมกับงานวิจัยเพื่อประโยชน์ต่อการใช้ในการศึกษาเรียนรู้ในแง่มุมต่างๆตลอดไปถึงรากเหง้าแห่งวัฒนธรรมที่สืบสานกันมาแต่โบราณให้ได้มีโอกาสถ่ายทอดไปยังรุ่นต่อๆไป
ปัจจุบันสถาบันคชบาลแห่งชาติ องค์การอุตสาหกรรมป่าไม้ ภายใต้การกำกับดูแลของ ว่าที่พันตรี อภิชาติ จินดามงคล (ผู้อำนวยการ)
ตั้งอยู่ที่ริมถนนสายลำปาง-เชียงใหม่ กม.ที่ 28 ตำบลเวียงตาล อำเภอห้างฉัตร จังหวัดลำปาง พร้อมให้การต้อนรับนักท่องเที่ยว โดยมีโอกาสเข้าไปสักการะรูปหล่อสมเด็จพระนเรศวร ยังสถานที่ที่ระบุว่าเคยเป็นจุดพักของการเดินทัพ ณ ด้านหน้าใกล้ทางเข้าศูนย์ หลังจากนั้นจึงเข้าร่วมกิจกรรมดีๆที่มีอยู่มากมายตามพันธกิจใหม่ที่เหมาะสมกับสังคมในยุคปัจจุบันให้มากยิ่งขึ้น และสถานที่นี้ยังเป็นโรงพยาบาลรักษาอภิบาลช้าง นอกจากนั้นส่วนอื่นยังมีการให้บริการด้านการท่องเที่ยว สาธิตการลากจูงไม้และการแสดงอื่นๆของช้าง รวมถึงการบริการห้องประชุมสัมมนา และบ้านพักบรรยากาศดีภายในศูนย์ด้วยราคาไม่แพง ซึ่งหากมีโอกาสก็ลองไปแวะเที่ยวชมที่ศูนย์อนุรักษ์ช้างไทยแห่งนี้กันนะครับ
